Yeni sayfanın içeriği
GİRİŞ
İnsan, kendini toplum içinde gerçekleştirmek üzere bu dünyada bulunan, madde üzerinde kullanım yetkisi olan, kültür ve uygarlıklar yaratan bir varlıktır. Din, insan hayatına anlam kazandıran, insanın insanca yaşamasına yardımcı olan, insanların birbirlerini anlayabilmeleri için gerekli olan temel iletişim kodlarını bünyesinde taşıyan ve Allah-insan ilişkilerini düzenleyen bir araçtır.
Din, farklı isimlerle de olsa, tarih boyunca, insanın olduğu her yerde var olmuş, insanlığın doğal akışını daima etkilemiş ve etkilemeye devam etmektedir. Din, amacına uygun olarak anlaşıldığı zaman, insanları kaynaştırmış ve toplumsal barışın güvencesi olmuştur. Doğru anlaşılmadığı zaman da toplumları parçalamış ve her türlü gelişmenin önünde engel hâline gelmiştir.
Temel Dinî Bilgiler dersi, dinin insan için bir araç olduğu, din ve bilim arasında bir çatışma olmadığı esaslarından hareketle, öğrencinin kafasındaki “din” kavramının netleşmesine zemin hazırlar. İslâm dininin özünü oluşturan Kur’anıkerim’de belirtilen iman, ibadet ve ahlâk ilkeleri hakkında bilgi verir. Kelâm,Tefsir, Hadis, Fıkıh, İslâm Tarihi gibi derslerin daha iyi anlaşılabilmesine katkıda bulunur.
Günümüzde “değişim” ve kültürler arası etkileşim hızlanmış; farklı dinlere mensup insanlar için, birbirlerini daha iyi tanıma ve anlama imkânı doğmuştur. Bu durum, öz değerlerimizin evrensel boyutunun öne çıkarılmasını gerektirmektedir. Temel Dinî Bilgiler dersi, dinimizin ve değerlerimizin evrensel boyutunun anlaşılmasına yardımcı olacak zihinsel donanımı öğrencilere kazandırır.
Temel Dinî Bilgiler dersi, “İnsan Bilimleri”nin bir alt grubu olan “İlâhiyat Bilimleri”ne “Giriş” niteliği de taşımaktadır. “Açıklayıcı anlama” yöntemini ve akılcı-eleştirel yaklaşımı esas alır.
İmam Hatip Liselerinin hazırlık sınıflarında, Anadolu İmam Hatip Liseleri ve Yabancı Dil Ağırlıklı İmam Hatip Liselerinin IX. sınıflarında, haftada iki saat olarak okutulacak olan bu dersin öğretim programında VIII ünite yer almaktadır.
GENEL AMAÇLAR
1. Dinin, insanın, insanlığını gerçekleştirmesi için önemli bir araç olduğunu kavrama.
2. Dinin özünde iyilik, güzellik ve doğruluk olduğunu kavrama.
3. Başka dinlere mensup insanlara karşı önyargıdan uzak olmak gerektiğini kavrama.
4. İslâmiyetin akıl ve bilimle çatışmadığını kavrama.
5. İslâmiyetin, bilimsel yöntemlerle yorumlandığında, gerçeklerle örtüştüğünün farkında olma.
6. İslâmiyetin iman, ibadet ve ahlâk esaslarını kavrama.
7. Tefsir, Hadis, Kelâm, Fıkıh, İslâm Tarihi gibi derslerin, İslâm dininin daha iyi anlaşılmasını sağladığının farkında olma.
8. Din ve sosyal değişme arasındaki ilişkiyi kavrama.
ÖZEL AMAÇLAR
Temel Dinî Bilgiler dersi öğretim programını başarı ile tamamlayan her öğrenci;
1. Dinin insan için bir araç olarak ne denli önemli olduğunu açıklar.
2. Başka dinlere mensup insanlara karşı daha hoşgörülü davranır.
3. İslâmiyetin her zaman ve mekânda yeniden anlaşılabilecek dinamik bir din olduğunu yorumlar.
4. İslâmiyetin ana kaynağının vahiy ve akıl olduğunu açıklar.
5. Aklını en üst düzeyde kullanmanın Müslüman olmanın getirdiği bir sorumluluk olduğunu yorumlar.
6. İslâmiyetin bilimle çatışmadığını ve bilimsel anlayışın dini doğru öğrenebilmek için gerekli olduğunu yorumlar.
7. İslâmiyetin temel amacının ahlâklı bireylerden oluşan ahlâklı bir toplum meydana getirmek olduğunu açıklar.
8. İslâmiyetin, ne Müslüman olma ne de ibadetleri yerine getirme konusunda insanları zorlamadığını açıklar.
9. Temel İslâmî ibadetlerin insan hayatına anlam kazandırdığını örneklendirir.
10. İslâmiyetin, insanın “yaratıcı yetenek”lerini etkin kılmak istediğini yorumlar.
11. Dinin, insanın bireysel ve toplumsal hayatına yön veren diğer alanlarla ilişkisini yorumlar.
12. İslâmiyetin, “geçmiş”i eleştirel bir yaklaşımla doğru anlayan ve geçmişin birikiminden geleceği belirleme konusunda yararlanan bireyler yetiştirmek istediğini açıklar.
13. Tefsir, Hadis, Fıkıh, Kelâm, İslâm Tarihi gibi derslerin bilimsel yöntemlerle hazırlandığı ve işlendiği zaman, İslâmiyetin evrensel boyutunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olduklarını örneklendirerek açıklar.
14. Din ve uygarlık arasındaki ilişkiyi açıklar.
15. Geleneğin din olmadığını yorumlar.
16. Dinin dinamik boyutunu yorumlar.
UYGULAMAYLA İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR
1. 1. 1. Ünitelerle ilgili öğrenme düzeyleri genel amaçlarda belirtilen düzeydedir.
2. 2. 2. Bu ders 9,10 ve 11, sınıflarda okutulacak olan Kelâm, Tefsir, Hadis, Fıkıh, İslâm Tarihi derslerine temel oluşturacağından, ünitelerin, öğretim programında ön görülen özel ve genel amaçlar düzeyinde işlenmesine özen gösterilmelidir.
3. 3. 3. Bu dersin din, İslâm Dini, dinin insan hayatında, toplumda, tarihte oynadığı rol ve çağdaş problemlerin çözümüne yönelik bilimsel bir bakış açısı getirmeyi amaçladığı göz önünde bulundurulmalıdır.
4. 4. 4. Üniteler işlenirken, konular arasındaki koordinasyona dikkat edilmelidir.
5. 5. 5. Genel amaçlarda belirtilen düzeye ulaşabilmek için ders ortamlarının ona göre düzenlenmesine, gerekli materyalin önceden hazırlanmasına özen gösterilmelidir.
6. 6. 6. Ders işlenişlerinde “açıklayıcı anlama yöntemi” ve “akılcı-eleştirel yaklaşım” esas alınmalıdır.
7. 7. 7. Bu dersin amacına ulaşabilmesi için öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyinin belirlenmesi, gerekirse eksiklerin, yanlış anlama ve yorumlamaların düzeltilmesi büyük önem taşımaktadır.
8. 8. 8. Konuların işlenişinde öğrencilerin çevreleri ile ilişki kurabilmelerine, olayları konular ışığında yorumlama alışkanlığı kazanmalarına özen gösterilmelidir.
9. 9. 9. Geleceği belirleme konusunda, geçmişi eleştirel bir yaklaşımla doğru anlamak gerektiği ve önemli ölçüde devre dışı bırakılan aklın rolü, önemle vurgulanmalıdır.
10. 10. 10. İslâmiyet ile hurafeler karışmış dinî uygulamalar ve Kur’anıkerim’den sapmalar açıklanarak bazı yanlışların açık bir şekilde görülmesi sağlanmalıdır.
11. 11. 11. Öğrencilere dinin, insana, aklına ve farklı düşüncelere hoşgörülü olduğu ve insanın, insanlığını gerçekleştirmede bir araç olduğu fark ettirilir.
12.Bu programa göre hazırlanacak ders kitabı, A4 ebadında 7-9, B5 Ebadında 9-12 forma olmalıdır.
ÜNİTELER
I. I. I. Din Kavramı
II. II. II. Din-Bilim İlişkisi
III. III. III. Kur’anıkerim ve Hz. Muhammed
IV. IV. IV. İslâmın İman Esasları
V. V. V. İslâmî İbadetler
VI. VI. VI. İslâm ve Ahlâk
VII. VII. VII. Temel İslâm Bilimleri
VIII. VIII. VIII. Din ve Sosyal Değişme
ÜNİTE AÇILIMLARI
I. DİN KAVRAMI
1. Din Nedir?
2. Din ve İnsanın Anlam Arayışı
3. İnsanlık Tarihinde Din Olgusu
4. Dinlerin Ortak Amaçları ve İslâm Dini
II. DİN- BİLİM İLİŞKİSİ
1. Akıl, Vahiy ve Bilim
2. Bilimlerin Sınıflandırılması ve Bilimsel Yöntem
3. Din ve Bilimin Alanları
4. Tarihte Din-Bilim İlişkisi
5. Dini Öğrenmede Bilimin ve Bilimsel Yöntemin Önemi
6. İslâm ve Bilim
7. Müslümanların Bilime Katkıları
III. KUR’ANıkerim ve HZ. MUHAMMED
1. Vahiy Nedir?
2. Kur’anıkerim’den Önceki İlâhi Kitaplar
2.1. Zebur
2.2. Tevrat
2.3. İncil
3. Kur’anıkerim’in Temel Özellikleri
4. Kur’anıkerim’in Ana Konuları
5. Hz. Muhammed’in Hayatı
6. Kur’anıkerim’e Göre Hz. Muhammed
IV. İSLÂMIN İMAN ESASLARI
1. Allah’a İman
2. Ahiret Gününe İman
3. Peygamberlere İman
4. Meleklere İman
5. Kitaplara İman
6. Kaza ve Kader
V. İSLÂMÎ İBADETLER
1. Namaz
2. Oruç
3. Hac
4. Zekât
5. Salih Amel
6. Dua
VI. İSLÂMiyet ve AHLÂK
1. Ahlâk Kavramı
2. Doğruluk
3. Adalet
4. İyilik Etmek
5. İnsan Sevgisi ve Saygı
6. Hoşgörü
7. Çevre Bilinci
8. Temizlik ve Sağlık
VII. TEMEL İSLÂM BİLİMLERİ
1. Kelâm
2. İslâm Tarihi
3. Tefsir
4. Hadis
5. Fıkıh
6. Diğer Bilim Dalları
VIII. DİN VE SOSYAL DEĞİŞME
1. Din, Birey ve Toplum
2. Sosyal Değişme
3. Dinin Dinamik Boyutu
4. İslâmiyete Göre Sosyal Değişme ve Gelişim
5. Yeni Bir Uygarlık Yaratmak
ÖRNEK İŞLENİŞ
Özel amaç: İslâmiyetin temel amacının ahlâklı bireylerden oluşan ahlâklı bir toplum meydana getirmek olduğunu açıklar.
Öğrenciyi Derse Hazırlama
Öğretmen, öğrencileri derse hazırlamak, ilgi uyandırmak açısından “Ahlaklı bir bireyde bulunması gereken özellikler nelerdir?” sorusunu sorar. Öğrencilerden gelen cevapları ana hatlarıyla tahtaya yazar (Muhtemelen öğrencilerden alınacak cevaplar adalet, yalan söylememe, temiz olmak, cömertlik, doğruluk vb. ahlâk ilkeleri olacaktır). Öğrenciler tarafından verilen ahlâk ilkelerine, toplum bireylerinin sahip olmalarının niçin önemli olduğunu, sorar. Böylece öğretmen, İslâmın ahlâk ilkeleriyle ilgili neler bildiklerini ve toplumun bireylerinin bu ilkelere niçin sahip olmalarının gerektiğine dair görüşlerini alır. “Bu dersimizde İslâmın, ahlâklı bir bireyde bulunmasını istediği özellikleri öğreneceğiz.” diyerek esas konuya geçer.
Dersi Sunma
Öğretmen, İslâm dini gelmezden önce geldiği toplumun ahlâkının ne durumda olduğunu kısaca ifade ettikten sonra, İslâmın temel amacının ahlâklı bireylerden oluşan ahlâklı bir toplum meydana getirmek olduğunu Kur’anıkerim ve Peygamberimiz’in sözlerinden örnekler yazarak açıklar. Konuyla ilgili olarak tahtaya şu ayet ve hadisler yazılabilir:
Ayetler:
“Muhakkak ki sen büyük bir ahlâk üzeresin” (Kalem: 4)
“Muhakkak ki Allah adaleti, iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder.” (Nahl: 90)
“Affa sarıl, iyiliği emret, cahillerden yüz çevir.” (Arâf: 199)
“İnsan için kendi çalışmasından başka bir şey yoktur.” (Necm: 39)
“Emrolunduğun gibi dosdoğru ol.” (Hûd: 112)
“Allah size emanetleri ehline vermenizi, insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder.” (Nisâ: 58)
“(Namazda) yüzlerinizi doğu ve batı yönüne döndürmeniz iyilik değildir. Asıl iyilik Allah’a ahiret gününe, meleklere, kitaplara ve peygamberlere iman eden, malını seve seve akrabaya, yetimlere, yoksullara, dilenenlere, köle ve esirleri kurtarmak için veren; söz verdikleri zaman, sözlerini yerine getiren; sıkıntıda, hastalıkta ve savaşta sabredenlerin iyiliğidir. İşte imanlarında sadık olup günahtan sakınan müttakîler bunlardır.” (Bakara: 177)
“Gerçekten namaz, kötü işlerden ve uygunsuz şeylerden alıkor.” (Ankebut: 45)
Ey iman edenler, oruç sizden önceki ümmetlerin üzerine farz kılındığı gibi sizin üzerinize de farz kılındı. Umulur ki, sakınırsınız. (Bakara: 183)
Hadisler:
“Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim.”
“Sadaka hiçbir malı eksiltmez. Allah, affeden bir kulun ancak şerefini yükseltir.”
Öğretmen, tahtaya yazdığı ayet ve hadisler üzerinde öğrencilerle konuşarak İslâmın ahlâk ilkelerini netleştirir ve öğrencilerin dersin başlangıcında verdikleri cevapların yanına bunları yazar. Bu ayet ve hadisleri, evrensel olan ahlâk ilkeleriyle ilişkilendirir.
Daha sonra öğretmen, örnek olarak yazılan ayet ve hadislerde, iman ve salih amelin birlikte zikredildiğini, dolayısıyla inançlı olmanın ibadeti ve ahlâklı olmayı gerektirdiğini vurgular. İnsanın hemcinslerine karşı ahlâklı olmasının dini bir görev olduğunu ve bunun sıkça Kur’anıkerim ve Hadislerde gündeme getirildiğini söyler. İslâmiyetin hedefinin iman ve ibadet yoluyla ahlâklı bireyler ve bunlardan oluşan ahlâklı bir toplum meydana getirmek olduğunu vurgular. Diğer taraftan, ayet ve hadislerden çıkarılan ahlâk ilkelerinin, aynı zamanda evrensel ilkeler olduğu; ancak İslâm dininin bunları imanla bütünleştirdiğini ve bununla ahlâklı bireyler yetiştirilmeye ulaşılmak istenildiğini tekrar vurgular.
Dersi Özetleme
Öğretmen dersi şu başlıklar çerçevesinde özetleyebilir:
1. Kur’anıkerim ve hadislerden hareketle ahlâk ilkelerini sayar.
2. Bu ahlâk ilkelerinin evrensel olduklarına dikkat çeker.
3. Kur’anıkerim ve hadisteki ahlâk ilkelerinin iman ve ibadetle doğrudan ilişkili olduğunu, özellikle Bakara: 177. ayetle vurgular.
4. Bütün bunlarla ise İslâmın ahlâklı insan ve ahlâklı bir toplum hedeflediğini ifade eder.
Değerlendirme
Öğretmen, derste verilmek istenenin öğrenci tarafından öğrenilip öğrenilmediğini belirlemek amacıyla , öğrencilerin dersin başında verdikleri cevaplarla, dersin işlenişi sırasında ortaya konulan İslâmın ahlâk ilkelerini karşılaştırır. Öğrencilerin söylemedikleri ilkeleri özellikle vurgular. Öğrencilerin verdikleri cevaplar içinde yanlış anlaşılmaya sebep olacaklar var ise bunları düzeltir. İslâmın ortaya koyduğu ahlâk ilkeleri ile ulaşmak istediği esas amacın ahlâklı bir topluluk oluşturmak olduğuna dikkat çeker. Bu çerçevede öğrencilere dersi anlayıp anlamadıklarına yönelik olarak aşağıdaki soruları sorar:
1. İslâmın ahlâk ilkeleri nelerdir?
2. İslâmın ahlâk ilkeleri ile evrensel ahlâk ilkeleri arasındaki benzerlikler nelerdir?
3. İslâmın ahlâk ilkeleriyle gerçekleştirmek istediği amaç nedir?
Gelecek Derse Hazırlık
Öğretmen, değerlendirme neticesinde hedefine ulaştığını anlayınca dersini bitirir ve bir sonraki derste “İslâmın Ahlâk İlkeleri”nin tek tek ele alınacağını ve öğrencilerden ona göre hazırlıklı gelmelerini ister.
Değerlendirme
1. İslâmın ahlâk ilkeleri nelerdir?
2. İslâmın ahlâklı insan ve ahlâklı toplumu hedeflediğini, ayet ve hadislerden örnekler vererek açıklayınız.
